Korozja biologiczna drewna

You are currently viewing Korozja biologiczna drewna

Korozja biologiczna drewna obejmuje procesy biologiczne niszczące materiał drewniany na wszystkich etapach, od wzrostu do finalnego zużycia jako surowiec energetyczny w reakcji spalania. Drewno pod względem chemicznym składa się celulozy, ligniny, hemicelulozy oraz niewielkich ilości żywic, tłuszczów białek i substancji mineralnych. Podstawowymi czynnikami wpływającymi na degradację drewna są: oddziaływanie warunków atmosferycznych, grzyby i owady. Korozja wywołuje zmiany w strukturze oraz we właściwościach fizycznych i chemicznych drewna. Zmiany te zachodzą niezależnie od siebie, mogą się nawzajem potęgować co w rezultacie prowadzi do zniszczenia materiału. Warunkiem żywotności i wytrzymałości konstrukcyjnej drewna jest przestrzeganie następujących zasad: odpowiedni skład gatunkowy drzewostanów, prawidłowa gospodarka leśna, uzyskanie wieku rębności, właściwa pora ścinki i wywozu drewna, odpowiednie warunki przetarcia surowca, przechowywanie w odpowiedniej temperaturze i wilgotności, branie pod uwagę czynników biodegradacyjnych na etapie projektowania konstrukcji, wykonawstwa oraz eksploatacji.

Postęp cywilizacyjny determinowany trendem oszczędzania wszędzie i na wszystkim daje doskonałe pole do popisu korozji biologicznej. Brak odpowiednich proporcji w drzewostanach liściastych i iglastych, niedostateczna i nieterminowa higiena lasu spowodowana redukcją etatów i angażowaniem do pracy ludzi bez odpowiednich kwalifikacji wpływa na rozwój szkodników i chorób na etapie wzrostu drzewa. Pozyskiwanie drewna przed uzyskaniem wieku rębności, w szczególności drewna iglastego wytwarzającego twardziel najczęściej wykorzystywanego do celów konstrukcyjnych, daje kiepski materiał o niskiej gęstości spowodowanej przewagą warstwy bielastej, małej odporności na grzyby i owady (wyższa wilgotność i mniejsza twardość).

Pień sosny w przekroju poprzecznym składa się z ciemnego rdzenia zwanego twardzielem, wokół niego koncentrycznie ułożone są roczne słoje warstwy bielastej od zewnątrz otoczone korą. Pod względem konstrukcyjnym, wytrzymałościowym oraz odporności na grzyby i owady zdecydowanie większą wartość posiada drewno zawierające przewagę twardziela nad bielem. Ponadto z oszczędności etatów drewno pozyskiwane jest z lasu w okresie letnim, w okresie intensywnej wegetacji. Latem w związku ze wzrostem drewno posiada wyższą wilgotność, wpływa to bezpośrednio na podatność surowca na rozwój sinizny i pleśni w wysokich letnich temperaturach. Suszenie tarcicy z wyższego progu wilgotności powoduje pęknięcia, które negatywnie wpływa na jej późniejsze walory estetyczne i konstrukcyjne oraz stwarzają warunki do zagnieżdżenia jaj owadów oraz zarodników grzybów. W okresie letnim przypada również okres rujki szkodników, które mogą zostać zawleczone z transportem do tartaku i tam infekować wyrobione drewno. Drewno po ścince powinno być jak najszybciej przetarte i pozbawione kory, w przeciwnym razie dochodzi do sinizny wywołanej przez niedoskonałe grzyby oraz do atakowania warstw bielastych przez szkodniki rozwijające się w martwej korze. Materiał przetarty powinien być przechowywany z dala od drewna w balach i kory, w miejscu osłoniętym od bezpośredniego działania słońca i deszczu oraz na przekładkach pozwalających na prawidłowe przewietrzanie.

Rzeczywistość jest z goła inna, z oszczędności placu i materiału, tarcica z korą w sąsiedztwie świeżo transportowanych z lasu bali, leży na nierównych, cienkich przekładkach w wyniku czego krzywi się i sinieje, pęka od piekącego słońca lub absorbuje wodę z opadów, zbiera jaja szkodników i czeka na “szczęśliwego odbiorcę”.

Następnymi mankamentami są błędy w projektowaniu i wykonawstwie konstrukcji drewnianych. Do podstawowych należy stosowanie surowego drewna nie poddanego impregnacji, bądź poddanego nietrwałej metodzie powierzchniowej, która po paru latach nie chroni już drewna. Mało kto zdaje sobie sprawę, że zabarwione na zielono drewno nie daje żadnej gwarancji trwałości na przyszłość, udowodnione jest, ze jedyną skuteczną metodą zabezpieczającą na długie lata materiał drewniany jest impregnacja ciśnieniowa. Brzemienne w skutkach są błędy konstrukcyjne powodujące zaciekanie, zawilgocenie oraz podtapianie konstrukcji, tworzy to warunki do rozwoju grzybów, glonów, mchów i porostów. Brak lub nieprawidłowa wentylacja poddaszy i przestrzeni wewnątrz dachowych wytwarza gorącą i wilgotną atmosferę sprzyjającą rozwojowi grzybów i larw szkodników.

Do podstawowych błędów w eksploatacji domów i konstrukcji drewnianych należą: brak okresowego odnawiania powłok ochronnych na elementach drewnianych narażonych na działanie czynników atmosferycznych oraz tworzenie z domów mieszkalnych szczelnych zaizolowanych termosów. Najprostszą naturalna metodą walki z grzybami jest ruch świeżego powietrza wentylujące drewniane konstrukcje.

Zmiany zachodzące w drewnie wskutek działania czynników biotycznych można sklasyfikować w następujący sposób (Ważny 2003):

  • Bakterie (bakterie właściwe, promieniowce)
  • Glony (sinice, zielenice, brunatnice)
  • Grzyby (śluzowce, sprzeżniaki, workowate, podstawczaki, grzyby niedoskonałe)
  • Porosty
  • Mchy
  • Paprocie
  • Rosliny nasienne
  • Owady (chrząszcze, motyle, błonkówki, termity)
  • Inne organizmy zwierzęce (małże, skorupiaki, nicienie, roztocza).

Jedną z dwóch najgroźniejszych grup są grzyby powodujące rozkłady drewna, które dzielimy na:

  • biały rozkład drewna
  • brunatny rozkład drewna
  • szary rozkład drewna.

Niebezpieczeństwo rozkładów drewna polega na tym, że ich nie słychać oraz często nie widać a potrafią strawić drewno w całym przekroju i doprowadzić do katastrofy budowlanej. Biały rozkład drewna rozpoznajemy po białych wykwitach na powierzchni, grzyby powodujące ten rozkład maja zdolność rozkładu wszystkich składników drewna (celulozy, ligniny i hemicelulozy), występuje głównie w żywych i martwych drzewach w lesie i na składowiskach ale spotykany jest również w drewnie wyrobionym i w budynkach. Dzielimy go na rozkład biały jednolity, kiedy równomiernie rozkładana jest celuloza i lignina, drewno początkowo ma białe plamki, później staje się miękkie i gąbczaste a ostatecznie ulega rozpadowi równolegle do słojów. Jeżeli rozkład następuje selektywnie tzn. najpierw rozkładana jest lignina i hemiceluloza a później celuloza mamy do czynienia z rozkładem białym niejednolitym.

Grzyby powodujące biały rozkład drewna: Opieńki (Armillaria); Niszczyk ząbkowaty, palczak fioletowy (Trichaptum fuscoviolaceum); Hubiak pospolity (Fomes fomentarius); Wrośniak różnobarwny (Trametes versicolor); Skórnik szorstki (Sterem hirsutum); Ziarnoskurnik purpurowy (Chondrostereum purpureum); Rozszczepka pospolita (Schizophyllum commune); Żylica olbrzymia (phlebiopsis gigantea); Powłocznik gładki (Cylindrobasidium laeve). Brunatny rozkład drewna rozpoznajemy po brunatnej barwie i pękaniu drewna na pryzmatyczne kostki, grzyby w bardzo szybkim tempie rozkładają celulozę stanowiącą szkielet drewna i hemicelulozę, występuje najczęściej w drewnie wyrobionym i w konstrukcjach. Celuloza pod wpływem enzymów wydzielanych przez grzyby ulega rozkładowi na cukry proste, wydzielając przy tym dwutlenek węgla i wodę. Większość z grzybów powodujących brunatny rozkład drewna wytwarza sznury grzybniowe (ryzomorfy) o średnicy dochodzącej do kilkunastu milimetrów i długości dochodzącej do kilkunastu metrów. Przy pomocy owych sznurów grzyby potrafią trawić konstrukcje wielopiętrowych budynków, zdobywając kolejne drewniane stropy.

Brunatny rozkład drewna jest najgroźniejszym z rozkładów, potrafi w ciągu 9 miesięcy strawić 70% masy drewna w elementach konstrukcyjnych co niejednokrotnie prowadzi do katastrof budowlanych. Do grzybów powodujących brunatny rozkład drewna zaliczamy: Grzyb domowy właściwy, stroczek łzawy (Serpula lacrymans); Grzyb piwniczny (Coniophora puteana);Brzyb domowy biały, podskórnia zatokowata (Antrodia sinuosa); Grzyb podkładowy, twardziak łuskowaty (Lentinus lepideus); Grzyp słupowy (Gloephyllum sepiarium); Wrośniak rzędowy (Antrodia seriali). Szary rozkład drewna charakteryzuje się szarą strukturą drewna pękająca na drobne pryzmatyczne kosteczki. Jest to rozkład powierzchniowy sięgający na głębokość około 4 mm, występuje głównie w drewnie na zewnątrz budynków i narażonym na ciągłe zawilgocenie. Rozkłada wszystkie składniki drewna w obszarze swego działania. Grzyby powodujące szary rozkład drewna: Czuprynka kulista (Chaetomium globusom); Monodictys putredinis; Humicola alopallonella.

Drugą najgroźniejszą i najczęściej występującą grupą są owady niszczące drewno. Ze względu na swą mobilność (postacie doskonałe potrafią latać) oraz problem z identyfikacją i dostępem (larwy wgryzają się w głąb przekroju drewna) są najtrudniejszym do zwalczenia czynnikiem powodującym korozje biologiczną drewna.

Ze względu na upodobania mikroklimatyczne i bytowe dzielimy je na następujące grupy:

  • niszczace drewno powietrznosuche (spuszczel pospolity, kołatek domowy,miazgowce, wyschlik grzebykorożny),
  • niszczące zawilgocone i częściowo rozłożone przez grzyby (tykotek pstry, kołatek uparty, krokwiowiec piłkorożny, palotocz mostowy, bartodziej próchnik, miedziak sosnowiec),
  • niszczące konstrukcje drewniane zasiedlone na etapie surowca (wykarczak sosnowiec, szczapówka bruzdkowa),
  • zasiedlające niekorowane drewno w konstrukcjach (zagwoździk fioletowy, stukacz świerkowiec).

Najwięcej szkód w drewnie wyrobionym wyrządzają szkodniki z pierwszej grupy. Sprzyja im ludzka nieświadomość i bezmyślność oraz niekontrolowane dążenie do oszczędności energii poprzez przesadną izolację oraz niedostateczną wentylację konstrukcji drewnianych. Pole do popisu szkodnikom daje wykorzystywanie tańszego nieimpregnowanego materiału konstrukcyjnego. Dla porównania, larwa spuszczela w tradycyjnej, nieizolowanej i dobrze wentylowanej więźbie dachowej rozwija się od 5-8 lat, natomiast w nowoczesnej, ocieplonej i pozbawionej wentylacji rozwija się od 2-3 lat.

Reasumując, zapobieganie większości czynników korozji biologicznej drewna jest stosunkowo proste ale ich usuwanie w gotowej eksploatowanej konstrukcji bardzo trudne i wymagające wiedzy, doświadczenia oraz dostępu do specjalistycznych technologii i preparatów.